Wstęp
Audiodeskrypcja, uczestnictwo tłumacza Polskiego Języka Migowego, przestrzeń bez barier architektonicznych, zapewnienie pętli indukcyjnej czy pomocy dotykowych – obecność wszystkich tych narzędzi podczas wydarzeń kulturalnych to ważny i widoczny przejaw rozwoju dostępności w Polsce. To także zmiana sposobu myślenia: osoby z niepełnosprawnościami dzięki nim stają się aktywnymi uczestnikami życia kulturalnego, są bardziej widoczne w przestrzeni publicznej, nawiązują interakcje, zamiast dawnej bierności lub ciągłej walki z wykluczeniem informacyjnym, komunikacyjnym czy cyfrowym.
Symbol audiodeskrypcji 
Symbol pętli indukcyjnej
Ważne, by mieć w pamięci, że dostępność to proces, który warto starannie zaplanować krok po kroku i konsekwentnie realizować kolejne etapy. Zdarzają się sytuacje, w których organizacja chce jak najszybciej być dostępna dla osób ze wszelkimi rodzajami niepełnosprawności, natomiast dzieje się to w sposób powierzchowny - „od Sasa do lasa”. Jaskrawym przykładem takiego podejścia może być jednoczesne zamontowanie schodołazu, wprowadzenie oznaczeń w alfabecie Braille’a, zapewnienie audiodeskrypcji i brak poręczy w toalecie dla osób niepełnosprawnych czy udział wyłącznie tłumacza PJM dla międzynarodowej grupy uczestników.
Przyjęcie założenia, że osoby doświadczające niepełnosprawności, w różnych jej wymiarach, bardzo często w praktyce są ekspertami od dostępności, pomaga nie tylko w wytworzeniu partnerskiego, inkluzywnego i empatycznego modelu komunikacji, ale również przynosi inne, obustronne korzyści.
Z jednej strony, pozwala to organizatorom wydarzeń uczyć się i poszerzać sferę dostępności swoich projektów w oparciu o przydatne rozwiązania, czyli takie, które uwzględniają rzeczywiste potrzeby i możliwości osób z niepełnosprawnościami, szanując ich różnorodność – to bowiem sprawia, że można uniknąć realizacji niefunkcjonalnych usprawnień, będących de facto barierami.
Z drugiej, przekłada się na zwiększenie poczucia sprawczości i możliwości wywierania wpływu, a także, co nie mniej ważne, posiadania kompetencji przez osoby z niepełnosprawnością słuchu/wzroku/ruchową/intelektualną.
Przed wydarzeniem, czyli projektowanie skutecznej komunikacji
Zanim zaczniemy pisać teksty promocyjne, kręcić filmowe zaproszenia z tłumaczeniem na język migowy lub audiodeskrypcją czy napisami – rozpoznajmy nasze możliwości i ograniczenia, zlokalizujmy potencjalne trudności. Przy projektowaniu dostępnego wydarzenia, musimy wiedzieć nie tylko kogo (konkretna grupa docelowa obejmująca osoby z jednym / różnymi rodzajami niepełnosprawności) i do czego chcemy zaprosić, ale również - w jaki sposób będziemy mogli, już w trakcie trwania wydarzenia, udzielić wsparcia osobom potrzebującym udogodnień.
Nie odnosi się to jedynie do kwestii technicznych, ale również wiedzy i umiejętności organizatorów/wolontariuszy. Być może mamy do zaoferowania np. słuchawki wyciszające dla osób w spektrum autyzmu, ale potrzebne jest szkolenie z zasad savoir-vivre’u i komunikacji wobec osób z niepełnosprawnościami dla kadry obsługującej naszą wystawę czy warsztaty.
Stwórzmy precyzyjny i łatwy do zrozumienia, np. z wykorzystaniem narzędzi ETR (Easy-To-Read) takich jak Jasnopis, opis naszego wydarzenia i wszystkich oferowanych udogodnień. Dodatkową pomocą, wpływającą na komfort uczestnictwa, będzie wykorzystanie przy opisie zdjęć przestrzeni, w której odbywać się będzie wydarzenie. Odbycie „przedwizyty” w takiej formie może upewnić osobę z niepełnosprawnością ruchową lub intelektualną, że trafi do przyjaznego miejsca, dopasowanego do swoich potrzeb.
Opisując nasze wydarzenie, pamiętajmy o kompletności informacji – przykładowo, podajmy nie tylko godzinę rozpoczęcia, ale i zakończenia (jeśli jest orientacyjna, zaznaczmy ten fakt). Ułatwi to zaplanowanie kwestii transportowych albo pozostałej części dnia.
Niezwykle istotne jest dołączenie do opisu danych kontaktowych (tel./e-mail/godziny dyżuru) do osób odpowiedzialnych za komunikację z uczestnikami, chcącymi skorzystać z udogodnień – nierzadko potrzebują oni przed podjęciem decyzji skonsultowania szczegółów.
Warto, by tego typu opis został przygotowany w „kluczu" otwartości – oprócz zawarcia konkretnych informacji, dobrze jest podkreślić gotowość na udzielenie pomocy przez osoby pracujące przy wydarzeniu.
Podstawowe znaczenie ma również wybór odpowiedniego momentu na rozpoczęcie komunikacji. Dostępność „na ostatnią chwilę” - poinformowanie potencjalnych gości na 2-3 dni wcześniej, o tym, że przygotowaliśmy np. oprowadzanie z audiodeskrypcją i PJM i jesteśmy otwarci na ich udział – nie będzie dobrym rozwiązaniem. Osoby z niepełnosprawnościami najczęściej bardzo dokładnie planują swój czas, bo wiedzą, że potrzebują go więcej na wykonanie podstawowych czynności czy bezpieczne dotarcie w dane miejsce. Zostawmy dłuższy okres, przynajmniej tygodniowy, na podjęcie decyzji – zarówno grupom, jak i uczestnikom indywidualnym.
Kluczowym kryterium wyboru odpowiednich kanałów – ważne, by było ich kilka - komunikacji o zbliżającym się wydarzeniu są możliwości i preferencje odbiorców z naszej grupy docelowej. Inaczej będzie wyglądał profil komunikacji z osobami g/Głuchymi, które nie posługują się fonicznym językiem polskim, natomiast są użytkownikami języka migowego (komunikacja może odbywać się za pomocą maila, SMS-ów i filmów promocyjnych z tłumaczeniem na PJM), inaczej z osobami z niepełnosprawnością intelektualną (zwrócenie szczególnej uwagę na łatwe i krótkie komunikaty), a jeszcze inaczej z osobami słabowidzącymi czy niewidomymi, korzystającymi z czytników ekranu (kluczowe zapewnienie dostępności cyfrowej stron internetowych, aplikacji mobilnych).
Zaprojektowanie i realizacja komunikacji dotyczącej wydarzenia dostępnego dla osób z niepełnosprawnościami stają się łatwiejsze przy wsparciu sojuszników, którymi mogą być media tradycyjne (prasa, radio, telewizja) lub cyfrowe (blogi, portale internetowe, grupy w mediach społecznościowych poświęcone tematyce niepełnosprawności / dostępności), instytucje i organizacje pozarządowe zrzeszające albo wspierające np. osoby niewidome, samorzecznicy i aktywiści oraz firmy zajmujące się audytami dostępności. Te podmioty to swoiste „drogi” dotarcia do osób, które będą chciały skorzystać z naszej oferty.
Po wydarzeniu, czyli pozostańmy w kontakcie…
Spektakl, koncert, wystawa, spotkanie etc. już się zakończyły, uczestnicy powrócili do siebie, by podzielić się wrażeniami z bliskimi. Ten moment nie musi, a nawet nie powinien oznaczać końca komunikacji z odbiorcami dostępnego wydarzenia. Warto uświadomić sobie, że feedback otrzymany od osób z niepełnosprawnościami, wiedza o tym, jak użytkownicy przygotowanych przez nas udogodnień je oceniają, będzie stanowić kapitalne narzędzie przy projektowaniu kolejnych wydarzeń.
Na tym etapie komunikacji kluczowe jest wykorzystanie kanałów, które służyły do nawiązania kontaktu. Na stronie internetowej, stronie wydarzenia w mediach społecznościowych, za pośrednictwem newslettera można stworzyć ankietę / formularz kontaktowy, w której poprosimy o sugestie, uwagi, wnioski na przyszłość. Tutaj zapewne, oprócz podziękowań, pojawią się głosy rozszerzające naszą perspektywę, wskazujące elementy, które można udoskonalić.
Przy tworzeniu niniejszej broszury korzystałem z własnych doświadczeń jako osoby z niepełnosprawnością ruchową, a także materiałów zamieszczonych na portalu, autorstwa Dawida Górnego i Sylwestra Grygielskiego oraz Magdy Brumirskiej - Zielińskiej.
Podobał się Wam ten tekst? Aby przejść od teorii do codziennej praktyki, zachęcam do przeczytania wywiadu Jakuba Studzińskiego z Pauliną Celińską o dostępności w Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki.